29 mei – 9 juni 2018
Waarom deze excursie?
Sardinië is een wat minder bekende reisbestemming, maar is met zijn eeuwenoude cultuur en gevarieerde landschap zeer de moeite waard. Aardbevingen en vulkanisme vormden het huidige landschap van Sardinië. Het eiland was al bewoond in de Oude Steentijd en centraal gelegen in de Middellandse Zee was het een trekpleister voor handeldrijvende volkeren op zoek naar grondstoffen en ertsen. Ga mee op zoek naar de sporen van de oudste culturen in het binnenland van dit eiland, waar geologie en mens tezamen komen…
Inleiding
In 2018 organiseren we weer een reis naar dit prachtige eiland. Deze reis is tot stand gekomen in samenwerking met professionele geologen. Voor de deelnemers is kennis van de geologie niet strikt nodig. Interesse in de wereld om je heen en vooral voor die onder je voeten wel!
Ook de culinaire en muzikale folklore komt aan bod: we krijgen een échte “cena tipica” opgediend; een maaltijd met typisch Sardijnse gerechten. Met wat geluk kunnen we de lokale tenoren strikken om dit feestmaal muzikaal op te luisteren. De oeroude manier van zingen die zij ten gehore brengen is door de UNESCO tot werelderfgoed verklaard!
Cultuur; overblijfselen van vele beschavingen
De huidige ligging maakt het eiland tot het centrum van het westelijk Middellandse Zeegebied. Hierdoor is het sinds de prehistorie een belangrijk eiland voor zeevarende volken geweest; of om handel te drijven of om het in bezit te nemen. Er waren belangrijke grondstoffen en mineralen te vinden, de Romeinen verbouwden er hun graan om de inwoners van Rome van brood te kunnen voorzien en er is altijd veel contact geweest met andere volkeren uit het Middellandse Zeegebied. Dat de Sardijnse beschaving heel wat ouder is dan het Imperium Romanum kunnen we overal op het eiland zien. Er staan méér dan 7000 nuraghes; megalithische torens van Sardijnse stammen met een ouderdom van 2000 jaar voor Christus. De merkwaardige Tombe dei Giganti vinden we minder frequent, maar die zijn dan ook nog weer zo’n 1000 jaar ouder. Het bouwwerk van de heilige bron Santa Christina in Paulilatino is qua geometrie een wonder uit de prehistorie.
Geologie; bijzondere fenomenen en rijke mijnbouw
De lange geologische geschiedenis heeft geleid tot tal van verschillende landschappen: woeste klifkusten, uitgedoofde vulkanen met obsidiaan (vulkanisch glas) op de helling, het kalkgebergte met karstverschijnselen, het basaltplateau met wilde paarden en het grillige granietlandschap in het noorden.
Sardinië was eens één van de grootste mijnbouwgebieden van Europa. Met name de verschillende metallogene zones in het Paleozoïcum brachten grote hoeveelheden erts voort. De Romeinen wonnen al zoveel zilver in Iglesias, dat ze besloten om hun gouden standaard om te wisselen voor een zilveren! We zullen uitgebreid kennismaken met deze historie. We plannen een bezoek aan de grote voormalige kolenmijn (opgezet door Mussolini om de internationale boycot van fascistisch Italië te breken) en verblijven in een oud mijnwerkers dorp, nu omgebouwd tot museum.
Op de flanken van de Monte Arci gaan we op zoek naar obsidiaan (zwart, vulkanisch glas). We proberen te zien welke stukken obsidiaan nu wél en welke niét door de prehistorische mens gebruikt zijn. We maken een bergwandeling naar Tiscali; een doline die als natuurlijke vesting werd bewoond sinds de Nuraghische tijd en waar de Sardijnen zeer lang stand wisten te houden tegen de Romeinse overmacht en andere binnendringende volkeren. We reizen door landschappen met een ondergrond variërend van granieten tot kalk- en vulkanische gesteenten. We bezoeken enkele vindplaatsen van fossielen; Miocene schelpen en zee-egels, maar ook een groeve in gesteenten met een Jura-ouderdom. We bezoeken een baai met prachtige stromatolieten uit het Paleozoïcum, bij Nebida proberen we de grote discordantie tussen Paleo- en Mesozoicum op te sporen. Ook liefhebbers van mineralen komen aan hun trekken. Maar let op: georeizen zijn géén verzamelreizen. We bezoeken verschillende grotten, waaronder een heel spectaculaire met aragonietkristallen in verschillende vormen.
Geologisch onderzoek in de Grot van Corbeddu-Sondaar
In de laatste decennia van de 20ste eeuw hebben Utrechtse wetenschappers onderzoek gedaan naar de fossiele zoogdierfauna in de Grot van Corbeddu-Sondaar. De inmiddels overleden Utrechtse paleontoloog dr. Paul Sondaar was de drijvende kracht hierachter. In het karstgebergte bezoeken we het veldwerkgebied van toen. Drs. Francien Braber, die jarenlang met dr. Sondaar heeft gewerkt, zal ons hier gidsen.
Tijdens de reis worden we één of twee dagen begeleid door geoloog dr. Luigi Sanciu, van het natuurhistorisch museum Cagliari/Massulas.
GEOLOGIE
De Hercynische of Variscische gebergtevorming
Het hart van Sardinië ontstond tijdens de Hercynische of Variscische gebergtevorming (midden- Devoon tot eind-Perm 235 miljoen jaar geleden). Dit basement vormt de ‘kern’ van het eiland. In het zuidwesten komen echter nog oudere gesteenten voor uit het Cambrium, Ordovicium en Siluur (Zone 4c in onderstaande figuur). Deze werden al geplooid in de zogenaamde Sardische Fase van de Caledonische Orogenese. Tijdens het Perm en ook daarna in de Trias was het gebied onderhevig aan grote hydrothermale activiteit. Hieraan dankt Sardinië haar mineralisatie en verertsing. Tot 1945 werden er ook honderden mijnen geëxploiteerd. Die bevatten meestal gesteenten die als spleetopvulling zijn afgezet. De mijnbouw is nu nagenoeg geheel verdwenen, evenals de spleetopvullingen of het was niet meer rendabel om de mineralen te winnen.
Al sinds het eind van de Jura is Sardinië samen met Corsica op drift. De eilanden vormen samen een minicontinent, dat aanvankelijk bij het huidige Spanje en Zuid-Frankrijk lag en in de loop der tijd richting het huidige Italië is verschoven. Vooral in het Mioceen heeft het een grote wenteling ondergaan, waarbij het 90 graden tegen de klok in is verdraaid en in de huidige noord-zuidpositie kwam te liggen. Dit ging met aardbevingen en vulkanisme gepaard. Toen ontstond ook de Campidano vlakte.
Het Hercynische gebergte is oud en door langdurige erosie daarom sterk afgevlakt. Er resteren twee heuvelachtige gebieden met toppen van rond de 1000 m. Deze worden gescheiden door een brede depressie opgevuld met Tertiaire afzettingen. Deze vlakte, de Campidano, verloopt nagenoeg Noord-Zuid (van de Golf van Asinara tot de Golf van Cagliari). In deze depressie liggen verschillende overblijfselen van Tertiaire vulkanen (bijvoorbeeld de Monte Urticu). In het zuiden is de vlakte het duidelijkst zichtbaar. Met veel agrarische activiteit vormt het het meest vruchtbare deel van het eiland. Aan weerszijden van deze depressie vinden we Precambrische en Paleozoïsche gesteenten. Deze zijn overal sterk geplooid, behalve de bovenste Permische lagen. In het Westen werden de jongere Mesozoische lagen sterk geplooid, in het Oosten liggen deze ongestoord.
De mariene Tertiaire afzettingen liggen horizontaal over de oudere afzettingen heen. Tijdens het Oligoceen (Tertiair), zo’n dertig miljoen jaar geleden maakte het Sardijns/Corsicaanse blok zich los van het vasteland van Europa en verschoof naar de huidige positie. Sardinië werd later van Corsica gescheiden, pas in het Plioceen werd het Thyrreense massief (Sardinië, Corsica en de Toscaanse eilanden) opgebroken. Plaattektonisch is dit een van de meest bizarre beweging geweest: de verplaatsing vond (geologisch gezien) razendsnel plaats. In 6 miljoen jaar werd het hele blok honderden km naar het Oosten verplaatst. De laatste grote vulkanische uitbarstingen die hiermee gepaard gingen leverden de bazaltplateaus op en de grote centrale slenk, de Campidano-vlakte, ontstond door de rek die bij de beweging optrad,
Momenteel is het eiland niet meer vulkanisch actief en ook is er geen seismische activiteit.
In onderstaande figuren wordt de globale geologische opbouw weergegeven .
DAGPROGRAMMA
Dag 1: dinsdag 29 mei
Vlucht Amsterdam – Olbia
Overnachting in de oude binnenstad van Olbia
Dag 2: woensdag 30 mei
Olbia-Arbatax
- Reis naar Arbatax over de oostelijke kustweg.
- Bezoek aan een groeve.
Overnachting in Arbatax
Dag 3: donderdag 31 mei
Arbatax – Cagliari
- Goni: graptolieten type locatie
- Cagliari: Lagunes met flamingo’s, oude stadscentrum
Overnachting in Cagliari
Dag 4: vrijdag 1 juni
Cagliari -Narcao
- Grot “Is Zuddas”
- Bezoek aan Miniera di Rosas of Carbonia mijn
Overnachting in villaggio Miniera di Rosas (Narcao)
Dag 5: zaterdag 2 juni
Narcao – Arbus
- Onderweg veelkleurige kliffen en zeepoorten
- Nebida: discordantie (Paleozoïcum – Mesozoïcum) en promenade met bariet
- Cala Domestica met stromatolieten
Overnachting in Arbus
Dag 6: zondag 3 juni
Arbus – Barumini
- Wandeling naar obsidiaangroeve op de Monte Arci, Tertiair-Pleistoceen vulkanisme
- Roset van Masullas
- Basaltblok en touwlava Masullas
- Vulkaannecks Trebida lunga en Trebida lada
- Su Nuraxi, nuraghe complex in Barumini
Overnachting in Barumini
Dag 7: maandag 4 juni
Barumini v.v.
- Mariene afzettingen en uitvloeiingsgesteenten
- Genoni, museum
- Groeve met Miocene mariene fossielen; echinodermen en de aderen van Neptunus
- Giara de Gestura, wandeling op basaltplateau met kurkeiken, op zoek naar de kratermond
Overnachting in Barumini
Dag 8: dinsdag 5 juni
Barumini – Dorgali
- Paulilatino, Santa Christina, heilige bron en andere archeologie. Verrassende opgravingen – link met Egypte
- Borore, Tombe dei Giganti (2800 v Chr.)
Overnachting in Dorgali
Dag 9: woensdag 6 juni
Dorgali v.v.
- Bezoek aan het Lanaitho dal, karstlandschap
- Grot van Corbeddu-Sondaar (paleontologie)
- Sa Sedda e Sos Carros (Nuraghische tijd)
- Sa Ocche (ontwatering karstgebergte)
- Su Gologone (grootste waterbron)
- Feestmaaltijd met tenoren
Overnachting in Dorgali
Dag 10: donderdag 7 juni
Dorgali v.v.
- Bergwandeling naar Monte Tiscali; Nuraghisch dorp in een doline
- Cala Gonone – boottocht naar de grot Blue Marino
Overnachting in Dorgali
Dag 11: vrijdag 8 juni
Dorgali – Olbia
- Museum Nuoro
- Granietlandschap met grillige vormen
- Valle di Luna met “Trollenbrood”
Overnachting in Olbia
Dag 12: zaterdag 9 juni
Olbia – Amsterdam
- Bezoek aan Olbia
Terugreis naar Amsterdam
OVERIGE INFORMATIE
Een vlucht met Easyjet van Amsterdam naar Olbia kost ongeveer € 250,-. Deze vlucht kan gedeeltelijk met Airmiles betaald worden. Georeizen kan de vliegtickets voor u regelen tegen een kleine vergoeding.
Let op!
- Als u zelf uw tickets boekt: neem dan eerst even contact op met Georeizen om te informeren of de reis doorgaat (Paul van Olm 06 – 5397 8137). Als het minimale aantal deelnemers niet wordt gehaald kan de reis worden geannuleerd (zie ook het Reisreglement).
- Denk aan een reis- en annuleringsverzekering en een geldig paspoort.
Wandelingen
De wandelingen zijn voor een ongetraind, gezond mens prima te doen.
Voorlichtingsbijeenkomst
Datum: zondag 6 mei 2018
Tijd: 14.00 tot 16.00 / 17.00 uur
Locatie: Het gebouw Aardwetenschappen (Universiteitscentrum de Uithof, Utrecht). De definitieve locatie volgt nog. We bespreken de reis met u, zowel reistechnisch als geologisch. Verder wordt de excursiegids uitgedeeld en maakt u kennis met de overige deelnemers.
Heeft u wel belangstelling maar schikt de datum niet, of wilt u bijvoorbeeld met een eigen groep, klik dan hier.
REISINFORMATIE
Reisdata: dinsdag 29 mei – zaterdag 9 juni 2018
Geologische reisleiding:
drs. Paul van Olm
drs. Francien Braber
Deelnameprijs : € 1190 per persoon
Deelnemers: Minimaal 12 – maximaal 16
Verblijf: Hotel (meestal half pension)
Vervoer: Vliegtuig en 2 busjes
Inbegrepen:
- Logies en ontbijt en meestal diner (half pension)
- Lokaal vervoer
- Excursiegids
- Begeleidings- en organisatiekosten
- Entreegelden
Niet inbegrepen:
- Diners in Cagliari en in Cala Gonone
- Vlucht (Amsterdam – Olbia vv)
- (Veld)lunches
- Boottocht naar de grot Bue Marino (€ 20 – € 25 )
Eénpersoonskamertoeslag: € 200
Let op! Prijswijzigingen voorbehouden, zie verder het Reisreglement en kijk ook bij de tab Overige informatie.
