GEOLOGIE 

De Western Gneiss Region (WGR) en het Western Gneiss Complex (WGC).

Tijdens de reis naar het uiterste (zuid) westen van Noorwegen krijgen we te maken met twee totaal verschillende aspecten van de geologie.

Op de eerste plaats worden we geconfronteerd met de prachtige natuur, flora, soms ook fauna, ongelofelijke vergezichten, maar vooral het landschap zelf is adembenemend en de vraag komt als vanzelf op: “Hoe is dit ontstaan en waar bestaat het uit?”

Het meest opvallende verschijnsel zijn de Noorse fjorden, die kunnen tot 2000 meter hoog worden, maar de vraag is ook: “Uit wat voor gesteenten en mineralen zijn deze bergen opgebouwd, wat is de grote structuur, wat zijn de meest karakteristieke mineraal gezelschappen, wat vertellen deze mineraal combinaties mij, waarom komen ze daar voor en hoe oud zijn ze?

Het is verleidelijk om te denken dat de bergen van Noorwegen ontstaan zijn tijdens de Caledonische Orogenese (gebergtevorming) ongeveer 500 tot  390 miljoen jaar geleden. Echter niets is minder waar! Een gebergte van pakweg een half miljard jaar oud wordt na zijn vorming altijd afgevlakt tot een schiervlakte (peneplain). De Ardennen zijn daar een mooi voorbeeld van, maar in Noorwegen kun je een schiervlakte zien boven op de fjorden.

De fjorden zijn een relatief jong landschap. In de ijstijden in het Pleistoceen lag in Scandinavië het centrum van  de grote kilometers dikke ijskap die zich ver zuidwaarts uitstrekte tot halverwege Nederland aan toe. De fjorden werden door de gletsjers in diepe U-vormige dalen uitgeschuurd. De ijslaag smolt vanaf 10.000 jaar geleden weg door de klimaatsverbetering. Door de drukontlasting die dat opleverde veerde Scandinavië omhoog en werd het land opgeheven waardoor het reliëf versterkt werd. Dat leverde een hoogtewinst  van een 60-120 meter op.

Het gesteente waar de wanden van het Fjord uit bestaan is echter wél heel oud. Veel van de metamorfe mineralen werden gevormd  tijdens de Caledonische gebergtevorming. Toen botsten er twee (in het zuiden drie) oer-continenten op elkaar: Laurentia buldozerde tegen Baltica aan, terwijl in het zuiden het continent Avalonia met Laurentia collideerde. Laurentia omvatte het huidige Noord-Amerika en Groenland, Baltica bestond uit Midden en Noord Europa inclusief Scandinavië, Avalonia is genoemd naar het schiereiland Avalon in het huidige New Foundland.

In het centrum van de twee botsende (=colliderende) continentale platen  werd het kristallijne basement gesteente maximaal verdikt en in de WGR omlaag gedrukt. Dit is het gebied van onze excursie: de Western Gneiss Region (WGR). Hier vond de grootste druk  plaats en kon de UHP metamorfose plaatsvinden. Het gesteente eclogiet dat we er aan zullen treffen komt van een diepte van 50 –  > 100 kilometer. Het bestaat hoofdzakelijk uit groene pyroxeen met rood-bruin tot roze granaat. Onderzoekers -waaronder onze reisleider- hebben de afgelopen jaren ook micro-diamant in de gneis kunnen aantonen ook dit moet op een grote diepte van > 100 km gevormd zijn. De botsing in de WGR wordt de Scandische fase genoemd (van de Caledonische orogenese) en wordt nu gedateerd op 425-400 miljoen jaar geleden, overgang Siluur-Devoon.

De nieuw gevormde plaat Laurussia breekt veel later (Perm-Krijt) ook weer in tweeën: het huidige Groenland in het Westen en Baltica in het Oosten met daartussen in de nieuw gevormde bodem van de Atlantische oceaan. Dit extensie proces kan worden onderverdeeld in twee delen: 1) rifting en 2) vorming van een oceaanbodem. Restanten van het riftingproces zijn nog goed te zien in Oost-West profielen door Noorwegen. De sedimenten die boven deze continentale riftzone liggen konden gedateerd worden en zo kon worden vastgesteld dat de rifting plaatsvond gedurende het Perm tot in het laat Mesozoïcum (Krijt). De Atlantische oceaanbodem is echter nog veel jonger, de oceaan ging pas echt “open” in het Tertiair (Kaenozoïcum). Gedurende deze laatste periode werden grote hoeveelheden warmte toegevoegd o.a. aan die delen van de continentale platen die zijn gelegen aan weerszijde van de nieuw gevormde oceaanbodem, waardoor deze lichter werden en “omhoog” kwamen. Dit laatste proces heeft in grote lijnen het reliëf van het fjorden landschap zoals wij dat nu waarnemen gevormd. Het is dus eigenlijk een relatief jong gebergte.

DAGPROGRAMMA

Dag 1: Donderdag, 19 juli

Vertrek Schiphol (14.20 uur) met rechtstreekse vlucht van KLM naar Ålesund aankomst 16.20 uur.

Ophalen VW-busjes bij AVIS op vliegveld. Dan rijden we naar  Brattvåg en overnachten in het Fjord Hotell, waar we drie nachten zullen vertoeven.

Afstand Ålesund- Brattvåg :  50 km

Dag 2 : Vrijdag , 20 juli

Bezoek aan de eilanden Haramsøya en Flemsoy, beide eilanden, onderling verbonden met een brug,  behoren tot de noordelijke eilanden (Nord-Øyane). De boot vertrekt vanuit  Skjelten (50 minuten rijden in westelijke richting vanaf Brattvåg).

Het is een van de weinige plekken waar men kan zien dat gabbro het moedergesteente is van eclogiet, dwz primaire gabbroische texturen zijn nog aanwezig in eclogiet. Verder bekijken we Ultra hoge druk (UHP) gneizen rondom granaat peridotiet, en grootschalige plooiing in continentale gneis. Een ander belangrijk element hier is dat men op een en dezelfde plek de Scandische hoge druk metamorfose in de peridotiet  en in de omringende country-rock gneis  naast elkaar kan zien. Ook de stijlstaande N- lineaties (=bewegingsrichting tijdens de UHP metamofose)  is er zichtbaar.)  Na terugkomst  op het vasteland rijden we terug naar het hotel in Brattvåg.

Overnachting in Brattvåg –  Fjord Hotell

Dag 3: Zaterdag 21 juli

Een dag excursie naar het eiland Fjørtofta dat ook behoort tot de “Nord-Øyane” (noordelijke eilanden). Deze eilanden zijn alleen per veerboot te bereiken. De boot vertrekt vanuit Brattvåg. Op Fjørtofta zullen we ontsluitingen gaan bekijken van diamant houdende gneis en kyaniet-phengiet houdende eclogiet.  en diamant en majoritische granaat in peridotiet. ’s-Avonds keren we terug naar Brattvåg.

Overnachting in Brattvåg –  Fjord Hotell

Dag 4:  Zondag 22 juli

Per veerboot van Brattvåg (=haventje, zelfde plek als dag 3) naar de eilanden Dryna, Midøy en Otrøy, onderling met bruggen met elkaar verbonden.  De Ugelvik en Raudhaugene peridotiet lichamen die qwe hier vinden zijn uniek in de wereld. We gaan in op de hier aanwezige massieven met een  Archeische-laat-Proterozoische geschiedenis. Belangrijk is hierbij de vraag of de subcontinentale mantel op Otrøy verschilt van die we op dag 6 in Almklovdalen gaan zien. Zo ja: hoe en waar kan ik dat dan zien in deze massieven. In deze massieven kan ook worden onderzocht hoe deze gesteenten tijdens de Scandische orogenese tussen de continentale gneizen zijn gestopt. Vervolgens gaan we met de veerboot van Otrøya naar het vaste land alwaar we door rijden naar Molde.

Afhankelijk van het getij kunnen we ’s middags nog doorrijden naar Svartberget (bij Tornes) /anders doen we dit de volgende dag.

Overnachting in  Quality Hotel Alexandra – Molde

Dag 5:  Maandag 23 juli

Reisdag Molde – Måløy 200 km onderweg 3 veerponten

Afhankelijk van het getij  brengen we een bezoek aan de Svartberget ontsluiting  (nabij Tornes) 30 km ten noorden van Molde. Na het bezoek aan de Svartberget ontsluiting  rijden we weer terug naar Molde , en vandaar rijden we naar Måløy.

Overnachting: Torgett Hotell Måløy

Dag 6:  Dinsdag 24 juli

Excursie naar olivijn mijn van Almklovdalen – 40 km

Op deze dag zullen we eerst de continentale “Moho” oversteken om een kijkje te nemen in de boven mantel (spinel peridotiet). Deze boven mantel is Archaeisch van ouderdom en bestaat lokaal voor een groot deel uit centimeters grote olivijn kristallen (kunnen worden verzameld, onder voorbehoud van toestemming). Verder zal worden ingegaan op de evolutie van dit stukje subcontinentale lithosfeer gedurende de tijdsperiode laat-Archaicum ( ~3.00 Ga) – midden Proterozoicum (1500-1000 Ma) tot en met de aanvang van de Caledonische Orogenese (430-390 Ma).

Overnachting: Torgett Hotell Måløy

Dag 7: Woensdag 25 juli

De continentale plaat op Stadlandet – 40 km

Dagexcursie naar “Stadlandet” , zoals het gebied rond het dorp Selje wordt genoemd. We nemen een kijkje “in” de continentale plaat. We bezoeken enkele ontsluitingen van UHP gesteente, waarbij de nadruk zal liggen op eclogiet, dwz gabbro die tijdens de Caledonische Orogenese (Scandische fase) is omgezet (gemetamorfoseerd) naar (UHP) eclogiet.  Een heel speciaal lichaam is hierbij de Gryttingen eclogiet.  Kurkdroge mid-Proterozoische dieptegesteentes die niet of nauwelijks door het subductieproces zijn aangetast kunnen ook worden bekeken.

Overnachting: Torgett Hotell Måløy

Dag 8:  Donderdag 26 juli

Reisdag naar het vogeleilenad Runde – 140 km.

Niet zo ver dus, maar het kost echter nogal wat tijd omdat er natuurlijk weer een ferry  moet worden genomen.

Onderweg bekijken we UHP gesteenten. Als er tijd overblijft kan er een stevige  wandeling worden gemaakt over het  eiland Runde met prachtige uitzichten over de Atlantische oceaan en het vogel reservaat.

Overnachting: Milieucentrum Runde Hostel, Runde, diner in het centrum.

Dag 9: Vrijdag 27 juli

Rondvaart vogeleiland en door naar Ålesund (75 km)

In de ochtend varen we met een klein bootje (over de Atlantische Oceaan) rond de beroemde steile rotspunt van Runde waarop papegaaiduikers en meer van die drijfsijsjes broeden. En hopelijk ook te zien zijn (verrekijkers mee!). Het bootje kan maar een stuk of 10 man meenemen, dus we varen twee keer,

Daarna reizen we door naar het Noorden en brengen de nacht door in Ålesund. Deze stad behoort tot een van de mooiste steden van Noorwegen en heeft een leuke haven. De rest van de dag is vrij om de stad zelfstandig te bezichtigen. Tip: bij mooi weer “klim” naar het fraaie uitzichtspunt.

Overnachting: Hotel Brosundet, Ålesund

Dag 10:  Zaterdag 28 juli

Inleveren van busjes

Terugreis Ålesund-Schiphol (rechtstreekse vlucht met KLM) 13.00 vertrek aan in Amsterdam om 15.05 uur.

OVERIGE INFORMATIE

Deze reis wordt je aangeboden zonder de vliegreis Nederland-Noorwegen. De KLM vliegt rechtstreeks van Schiphol naar Ålesund. Begin 2018 kostte een ticket € 173,- retour (zonder bagage).

De vliegreis is niet bij de prijs inbegrepen en moet je zelf boeken. Mocht je daar moeite mee hebben dan doet Georeizen dat voor je. Maar: koop géén vliegticket voordat je van Georeizen gehoord hebt dat de reis ook echt doorgaat!

Onze rondrit is maar 460 km, maar wel met héél veel ponten erin. We hoppen naar en tussen de meest westelijke eilanden van Noorwegen. De route is Ålesund-Brattvåg-Molde-Selje-Runde-Ålesund.

Noorwegen is een erg duur land. Sommige hotels kosten tegen de € 200,- per kamer per nacht. Eénpersoonskamers zijn soms bijna even duur als een tweepersoonskamer.

Ook eten en drinken is erg duur, zeker in restaurants. We organiseren veldlunches, waarbij we in een supermarkt boodschappen doen.

Neem een geologen hamer geschikt voor hard-rock mee en een loep. Een zgn vuistje is ook handig, maar zwaar. Eclogiet zal het fraaiste zijn dat je mee kunt nemen (in de ruimbagage net als hamers enzo), wat inpakmateriaal is handig.

Het kan soms nogal nat zijn in Noorwegen, regenkleding, goede waterdichte (berg)schoenen cq laarzen zijn aan te raden.

We maken geen grote wandelingen, maar een goede gezondheid is toch wel aan te bevelen: het zijn soms lange volle dagen, de ontsluitingen liggen soms in ruig terrein.

Je moet zelf zorgen voor een annulerings- en een reisverzekering als je dat wilt. Dit is een dure reis: check of je (doorlopende) verzekering wel voldoende dekt.

Voor deze reis wordt geen introductiebijeenkomst gehouden. Je krijgt de excursiegids van te voren in druk of als PDF thuisgestuurd. In het veld wordt e.e.a. uitgebreid uitgelegd.