Het gebied dat wij bezoeken staat bekend als de Duitse Bocht vormde een ondiepe zee tijdens het Mesozoicum. Het wordt in het noordoosten begrensd door de heuvels van het Teutoburger Woud en in het zuiden door Paleozoische gesteenten van het Rheinische Schiefergebirge.

In het Duitse deel van het stroomgebied van de Vecht geven de Baumberger (Campanien, 75 miljoen jaar) en de Bentheimer (Valangien, 140 miljoen jaar) zandsteen en de kalstenen bij Rheine  (Cenomanien, 100 miljoen jaar) een beeld van de zeespiegelstijging tijdens de Krijt periode. De kust-nabije zandstenen (paleo-stranden) zijn ideale reservoirgesteenten. De poreuze Baumberger zandsteen voor water dat vele bronnen voedt voor verschillende rivieren, de Bentheimer zandsteen voor olie die in de buurt van Emlichheim en Schoonebeek wordt gewonnen. Het ondiepe milieu van de binnenzee wordt ook nog eens aangetoond door de gelaagdheid van de kalken bij Rheine. De ritmische afwisseling weerspiegelt klimaatfluctuaties die wijzen op Milankovic-cycli.

Het zout dat bij Rheine dicht onder het oppervlak aanwezig is en aldaar wordt gewonnen is van Permische en Triadische oorsprong. Ook die zouten zijn in een ondiepe binnenzee ontstaan. In het Nederlandse deel van de Vecht zijn verschillende verschijnselen uit de ijstijden waar te nemen: een stuwwal, cryoturbatie en smeltwater afzettingen, dekzanden en duinvorming.

Interessant is het voorkomen van ijzeroer. In het verleden de grondstof voor de vele ijzergieterijen die in oost Nederland tot eind negentiende eeuw actief waren. De Vecht is tijdens de interglacialen een brede vlechtende smeltwater rivier geweest die oost-west aan de zuidrand van het landijs stroomde. Het diep ingesneden stroomdal is in de ondergrond van Nederland goed te volgen tot waar nu in Noord Holland de Hondsbossche Zeewering ligt. De vorming van strandwallen was in het oude stroomdal niet mogelijk, waardoor daar geen duinen hebben kunnen ontstaan. Na de ijstijden is de Vecht een meanderende rivier geworden, deel gevoed door diverse bronnen, deels door regenwater. Op vele plaatsen zijn oude men afgesneden meanderbochten aanwezig. Het dynamische karakter van het meanderen is nog zichtbaar in de gemeentegrens tussen Ommen en Hardenberg: delen van de gemeentes liggen nu aan de ‘verkeerde’ kant van de rivier.

DAGPROGRAMMA

Dag 1: Vrijdag 4 oktober

Vertrek per luxe touringcar om 9.30 uur uit NS station Lunetten, Utrecht richting de Baumbergen (Duitsland), het bronnengebied waar onder meer de Vecht ontspringt. We zullen daar een van de bronnen bezoeken maar ook de geologische redenen achterhalen waarom in dit gebied zoveel bronnen voorkomen die het begin van zoveel verschillende rivieren zijn. In Havixbeck wordt het zandsteenmuseum bezocht. De roomkleurige Baumberger zandsteen is veelvuldig gebruikt als bouwsteen en voor beelden. In het museum zijn vele verschillende zandstenen te zien die in deze regio voorkomen.

In Schöppingen bezoeken we de schitterende St Brixiuskerk waar een middeleeuws drieluik is te bewonderen dat in een wondermooie staat verkeert. De eerste grote watermolen die door Vechtwater wordt aangedreven is iets ten noorden van Schöppingen te vinden. We vervolgen onze route naar Rheine. Daar bezoeken we een grote kalkgroeve. De kalken dateren uit het Boven Krijt. Speciale aandacht gaat ook uit naar de ritmische gelaagdheid van de kalken. In Rheine is de noordelijkste middeleeuwse zoutwinning te bezichtigen het zijn de zogenaamde gradierwerken waarlangs het opgepompte zoute water al druipend verdampt, waardoor de concentratie steeds hoger wordt en uiteindelijk het zout gewonnen kan worden.

We overnachten in hotel Am Berghang te Bad Bentheim.

Dag 2: Zaterdag 5 oktober

Het imposante kasteel van Bad Bentheim is op een massieve zandsteen uit het Onder Krijt gebouwd.

Het is de Bentheimer zandsteen die in het verleden veelvuldig als bouwsteen is gebruikt in kerken en andere monumentale gebouwen verspreid over grote delen van Europa. Zelfs de sokkel van het vrijheidsbeeld in New York komt hier vandaan. Al die stenen zijn indertijd met kleine bootjes via de Vecht getransporteerd. In het landschap is duidelijk de rug waar te nemen die door deze resistente steen wordt gevormd. We zullen een groeve bezoeken waar de zandsteen op kleine schaal nog wordt gewonnen, uitsluitend voor restauratiedoeleinden. In een klein openluchtmuseum is een aantal interessante verschijnselen van de zandsteen te bekijken. Via Nordhorn, waar de zandsteen in vroeger dagen werd verscheept, zien we het grote klooster van Frenswegen. We verlaten een klein beetje het Vechtdal om bij Uelsen eerst een aantal prachtige neolithische grafheuvels te bewonderen en daarna een paar interessante verschijnselen in de stenen van de kerk te bekijken. Ten noorden van Uelsen zullen we kennismaken met een ander type bronnen dan die van de Vecht. De bronnen bevinden zich in de stuwwal die in de voorlaatste ijstijd is ontstaan. We zien voor onze ogen hoe ijzeroer wordt gevormd.

De oranje gekleurde riviersedimenten van de stuwwal bekijken we hierna in een zandgroeve. Daar zijn mooie verschijnselen uit de ijstijden te zien.

Overnachting weer in hotel Am Berghang te Bad Bentheim.

Dag 3: Zondag 6 oktober

In Emlichheim wordt – evenals in Schoonebeek – olie gewonnen. Die aardolie bevindt zich in de poriën van de Bentheimer zandsteen die hier in de diepere ondergrond ligt. We zullen vele ja-knikkers actief zien pompen.

Vervolgens verlaten we Duitsland en bezoeken het sluizencomplex de Haandrikman bij Gramsbergen. Niet ver van Gramsbergen heeft de, voor de geschiedenis van Noord Nederland, belangrijke slag bij Ane in 1227 plaatsgevonden. In Hardenberg is nog een gedeelte van de oude stadsmuur te bekijken. De muur is opgebouwd uit grote brokken ijzeroer.  Via Hardenberg passeren we een aantal landgoederen in de omgeving van Ommen. Bij Dalfsen ligt het imposante kasteel Rechteren.

Gedurende de rit zullen ook enige aspecten van de Vechtstroom worden bekeken: dode meanderbochten, stuwen en vistrappen en enkele duinen die in de ijstijden in het stroomdal van de Vecht zijn ontstaan. Een van die duinen ligt ten noorden van Zwolle. Daar is ook het graf van Thomas á Kempis te zien. Het natuurgebied de Langhorster Ommelanden ligt tussen duin en de monding van de Vecht. Daar is de natuurlijke oeverwal nog goed waar te nemen. En hiermee is tevens een einde gekomen aan deze excursie. De bus zal weer via het NS station van Zwolle teruggaan naar het station van Lunetten waarmee de excursie is geëindigd. Totaal aantal km ca. 600 km

OVERIGE INFORMATIE

Tijdens de excursie worden slechts korte wandelingen gemaakt, lichte wandelschoenen zijn aan te bevelen.